ตตฺถ กติหากาเรหิ เกนฏฺเฐน ทฏฺฐพฺพานีติ กติหิ อากาเรหิ ทฏฺฐพฺพานิฯ เกนฏฺเฐน ทฏฺฐพฺพานีติ ทฏฺฐพฺพากาเร จ ทฏฺฐพฺพฏฺฐญฺจ ปุจฺฉติฯ ฉหากาเรหิ เตนฏฺเฐน ทฏฺฐพฺพานีติ ฉหิ อากาเรหิ ทฏฺฐพฺพานิ, เตเนว ฉอาการสงฺขาเตนฏฺเฐน ทฏฺฐพฺพานิฯ อาธิปเตยฺยฏฺเฐนาติ อธิปติภาวฏฺเฐนฯ อาทิวิโสธนฏฺเฐนาติ กุสลานํ ธมฺมานํ อาทิภูตสฺส สีลสฺส วิโสธนฏฺเฐนฯ อธิมตฺตฏฺเฐนาติ พลวฏฺเฐน ฯ พลวญฺหิ อธิกา มตฺตา ปมาณํ อสฺสาติ อธิมตฺตนฺติ วุจฺจติฯ อธิฏฺฐานฏฺเฐนาติ ปติฏฺฐานฏฺเฐนฯ ปริยาทานฏฺเฐนาติ เขปนฏฺเฐนฯ ปติฏฺฐาปกฏฺเฐนาติ ปติฏฺฐาปนฏฺเฐนฯ

ก. อาธิปเตยฺยฏฺฐนิทฺเทสวณฺณนา

[199] อาธิปเตยฺยฏฺฐนิทฺเทเส อสฺสทฺธิยํ ปชหโตติอาทิ เอเกกสฺเสว อินฺทฺริยสฺส ปฏิปกฺขปชหนวจนํ เอกกฺขเณปิ อตฺตโน อตฺตโน ปฏิปกฺขปหานกิจฺจสาธเน อธิปติภาวสาธนตฺถํ วุตฺตํฯ เสสานิ จตฺตาริ อินฺทฺริยานิ ตํสมฺปยุตฺตาเนว วุตฺตานิฯ นานากฺขเณสุ วา เอเกกํ อินฺทฺริยํ ธุรํ กตฺวา ตสฺส ตสฺส ปฏิปกฺขสฺส ตํ ตํ อินฺทฺริยํ เชฏฺฐกํ กตฺวา เสสานิ ตทนฺวยานิ กตฺวา วุตฺตนฺติปิ เวทิตพฺพํฯ กามจฺฉนฺทํ ปชหโตติอาทิ ปน เอกกฺขณวเสเนว วุตฺตํฯ

ข. อาทิวิโสธนฏฺฐนิทฺเทสวณฺณนา

[200] อาทิวิโสธนฏฺฐนิทฺเทเส อสฺสทฺธิยสํวรฏฺเฐน สีลวิสุทฺธีติ อสฺสทฺธิยสฺส นิวารณฏฺเฐน วิรติอตฺเถน สีลมลวิโสธนโต สีลวิสุทฺธิ นามฯ สทฺธินฺทฺริยสฺส อาทิวิโสธนาติ สทฺธินฺทฺริยสฺส อุปนิสฺสยวเสน อาทิภูตสฺส สีลสฺส วิโสธนาฯ อิมินาว นเยน เสสานิปิ กามจฺฉนฺทาทิสํวรณมูลกานิ จ อินฺทฺริยานิ เวทิตพฺพานิฯ

ค. อธิมตฺตฏฺฐนิทฺเทสวณฺณนา

[201] อธิมตฺตฏฺฐนิทฺเทเส สทฺธินฺทฺริยสฺส ภาวนาย ฉนฺโท อุปฺปชฺชตีติ สทฺธสฺส ปุคฺคลสฺส สทฺธาปฏิสํยุตฺตํ ธมฺมํ สุตฺวา วา สทฺธินฺทฺริยภาวนาย อสฺสาทํ ทิสฺวา วา สทฺธินฺทฺริเย กุสโล ธมฺมจฺฉนฺโท ชายติฯ ปาโมชฺชํ อุปฺปชฺชตีติ ฉนฺทชาตตฺตา ทุพฺพลปีติ อุปฺปชฺชติฯ ปีติ อุปฺปชฺชตีติ ปมุทิตตฺตา พลวปีติ อุปฺปชฺชติฯ ปสฺสทฺธิ อุปฺปชฺชตีติ ปีติยา ปีณิตตฺตา กายจิตฺตปสฺสทฺธิ อุปฺปชฺชติฯ สุขํ อุปฺปชฺชตีติ ปสฺสทฺธกายจิตฺตตฺตา เจตสิกํ สุขํ อุปฺปชฺชติ ฯ โอภาโส อุปฺปชฺชตีติ สุเขน อภิสนฺนตฺตา ญาโณภาโส อุปฺปชฺชติฯ สํเวโค อุปฺปชฺชตีติ ญาโณภาเสน วิทิตสงฺขาราทีนวตฺตา สงฺขารปวตฺติยํ สํเวโค อุปฺปชฺชติฯ สํเวเชตฺวา จิตฺตํ สมาทหตีติ สํเวคํ อุปฺปาเทตฺวา เตเนว สํเวเคน จิตฺตํ สมาหิตํ กโรติฯ สาธุกํ ปคฺคณฺหาตีติ ลีนุทฺธตภาวํ โมเจตฺวา สุฏฺฐุ ปคฺคณฺหาติฯ สาธุกํ อชฺฌุเปกฺขตีติ วีริยสฺส สมํ หุตฺวา ปวตฺตตฺตา ปุน วีริยสมตานิโยชเน พฺยาปารํ อกโรนฺโต ตตฺรมชฺฌตฺตุเปกฺขาวเสน สาธุกํ อชฺฌุเปกฺขติ นามฯ อุเปกฺขาวเสนาติ สมวาหิตลกฺขณาย ตตฺรมชฺฌตฺตุเปกฺขาย วเสนฯ นานตฺตกิเลเสหีติ วิปสฺสนาย ปฏิปกฺขภูเตหิ นานาสภาเวหิ กิเลเสหิฯ วิโมกฺขวเสนาติ ภงฺคานุปสฺสนโต ปฏฺฐาย นานตฺตกิเลเสหิ วิมุจฺจนวเสนฯ วิมุตฺตตฺตาติ นานตฺตกิเลเสหิ วิมุตฺตตฺตาฯ

เต ธมฺมาติ ฉนฺทาทโย ธมฺมาฯ เอกรสา โหนฺตีติ วิมุตฺติรเสน เอกรสา โหนฺติฯ ภาวนาวเสนาติ เอกรสภาวนาวเสนฯ ตโต ปณีตตเร วิวฏฺฏนฺตีติ เตน การเณน วิปสฺสนารมฺมณโต ปณีตตเร นิพฺพานารมฺมเณ วิวฏฺฏนานุปสฺสนาสงฺขาเตน โคตฺรภุญาเณน ฉนฺทาทโย ธมฺมา นิวตฺตนฺติ, สงฺขารารมฺมณโต อปคนฺตฺวา นิพฺพานารมฺมเณ ปวตฺตนฺตีติ อตฺโถฯ วิวฏฺฏนาวเสนาติ เอวํ โคตฺรภุขเณ สงฺขารารมฺมณโต วิวฏฺฏนวเสนฯ วิวฏฺฏิตตฺตา ตโต โวสชฺชตีติ มคฺคสมงฺคิปุคฺคโล มคฺคสฺส อุปฺปาทกฺขเณเยว ทุภโตวุฏฺฐานวเสน วิวฏฺฏิตตฺตา เตเนว การเณน กิเลเส จ ขนฺเธ จ โวสชฺชติฯ โวสชฺชิตตฺตา ตโต นิรุชฺฌนฺตีติ มคฺคสฺส อุปฺปาทกฺขเณเยว กิเลเส จ ขนฺเธ จ โวสชฺชิตตฺตา เตเนว การเณน กิเลสา จ ขนฺธา จ อนุปฺปตฺตินิโรธวเสน นิรุชฺฌนฺติฯ โวสชฺชิตตฺตาติ จ อาสํสายํ ภูตวจนํ กตํฯ กิเลสนิโรเธ สติ ขนฺธนิโรธสพฺภาวโต จ ขนฺธนิโรโธ วุตฺโตฯ นิโรธวเสนาติ ยถาวุตฺตนิโรธวเสนฯ ตสฺเสว มคฺคสฺส อุปฺปาทกฺขเณ ทฺเว โวสคฺเค ทสฺเสตุกาโม นิโรธวเสน ทฺเว โวสคฺคาติอาทิมาหฯ ทฺเวปิ เหฏฺฐา วุตฺตตฺถา เอวฯ อสฺสทฺธิยสฺส ปหานาย ฉนฺโท อุปฺปชฺชตีติอาทีสุปิ อิมินาว นเยน วิตฺถารโต อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ วีริยินฺทฺริยาทิมูลเกสุปิ วาเรสุ เอเสว นโยฯ อิมินาว นเยน อธิฏฺฐานฏฺฐนิทฺเทโสปิ วิตฺถารโต เวทิตพฺโพฯ เกวลญฺเหตฺถ อธิฏฺฐาตีติ วิเสโส, ปติฏฺฐาตีติ อตฺโถฯ